Lasy i puszcze w dawnej Wielkopolsce – XIV i XVIII wiek [MAPY]

Historyczny zasięg lasów i puszcz na obszarze Wielkopolski – dawne woj. poznańskie i kaliskie. Zasięg występowania lasów i puszcz na mapach wg stanu na XIV i w XVIII wiek.
Lasy i puszcze w dawnej Wielkopolsce – XIV i XVIII wiek [MAPY]

Wielkopolska w XIV w. – historyczny zasięg lasów i puszcz [MAPA]

dawne lasy, puszcze, wielkopolska, dawny krajobraz, mapa, zalesienie, odlesianie, rowzwój osadnictwa

Wielkopolska w XVIII w. – historyczny zasięg lasów i puszcz [MAPA]

dawne lasy, puszcze, wielkopolska, dawny krajobraz, mapa, zalesienie, odlesianie, rowzwój osadnictwa

₪ ₪ ₪ 

„...Najbardziej lesisty i najmniej zasiedlony krajobraz w XIV wieku przestawiają powiaty północne i południowe, jakoteż zachodnie kresy powiatów zachodnich. W tabelarycznym (cyfrowym) ujęciu zjawisko nie daje się wyrazić, gdyż dwa najrozleglejsze powiaty zachodnie, poznański i kościański, obejmują oprócz dużych zwartych kompleksów puszcz na zachodzie i północy, także wielkie i zasiedlone obszary bezleśne na kresach wschodnich [...] 

Najbardziej zalesione a najrzadziej zasiedlone były powiaty kresowe: na południu od Śląska, na północy od Pomorza i na zachodzie od Niemiec. Istniały bowiem jeszcze w owym czasie puszcze nadgraniczne, które człowiek dopiero od niedawna zaczął karczować i zasiedlać. Pozatem wszystkie terenu niżej położone musiały być w owym czasie w wysokim stopniu zabagnione i nie nadające się do uprawy rolnej. 

Proces osuszania bagien rozpoczął się dopiero z końcem XVI wieku, kiedy do Wielkopolski przybywają tzw. kolonialiści holenderscy. Powiaty położone w środku Wielkopolski, miały w XIV wieku bardziej umiarkowany procent lasów i bagien. W powiecie pyzdyrskim zajmowały w owym czasie lasy i bagna stosunkowo tylko nieznacznie większą przestrzeń ogólnej powierzchni, jak obecnie na terytorium dawnego powiatu bydgoskiego. 

W ogóle możemy na podstawie naszych obliczeń przypuszczać, że najbardziej zasiedlone powiaty Wielkopolski w XIV wieku, jak pyzdyrski, gnieźnieński i kruszwicki, przestawiały wówczas takie krajobrazy, które dziś spotykamy jeszcze tylko w lesistych i mało zaludnionych okolicach Wielkopolski. Dla całego badanego terytorium stosunek lasów i bagien do obszarów zasiedlonych i uprawnych z końcem XIV wieku wyraża się mniej więcej jak 1:1. 

W okresie następnym, to znaczy prawie dwieście lat później, procent lasów i bagien w Wielkopolsce spada na 40,9 ogólnej powierzchni, czyli że obszary uprawne i zasiedlone zwiększyły się prawie o 20%. Piętnasty i szesnasty wiek, to nie tylko okres rozkwitu i ekstensywnego rozwoju gospodarki rolniczej, ale również okres rozwoju i świetności przemysły w Polsce. Wielki wpływ na zmniejszanie się przestrzeni leśnych w owym czasie, musiał wywrzeć przemysł drzewny i potażniczy, który pochłonął znaczne obszary puszcz leśnych nie tylko na wschodnich kresach Rzeczpospolitej, ale również w Wielkopolsce, która była bardziej zbliżona do ówczesnych wielkich rynków zbytu takich produktów, jak drzewo, popiół, potaż itp.

W tym okresie rozwija się w Wielkopolsce również przemysł hutniczy i żelazny, a także przemysł włókienniczy, którego zapotrzebowanie surowca pokrywała bardzo znaczna w owym czasie hodowla owiec w Wielkopolsce. Te rodzaje przemysłu wymagały wielkich ilości drzewa opałowego względnie powiększania obszarów pastwisk. Odbywało się to w pierwszym rzędzie kosztem lasów i podmokłych ziem. Przyrost ludności w Wielkopolsce w tym czasie nie był wprawdzie znaczny - według obliczeń T. Ladenbergera wynosił w ciągu około 225 lat zaledwie 81%, jednakże przy ówczesnym systemie folwarcznym i ustroju pańszczyźnianym, głód ziemi był powodowany nie tyle przeludnieniem, ile tendencją właścicieli ziemskich do rozszerzania ról uprawnych.

Według naszych obliczeń obszar ziem bezleśnych w Wielkopolsce w XVI wieku wynosił 40,9% ogólnej powierzchni. [...] Obliczenia oparte na rejestrach poborowych określają przestrzeń obszarów uprawnych w XVI w. na naszym terytorium, prawie o 12% mniej aniżeli my. Które obliczenia są bardziej zbliżone do prawdy? Naszym zdaniem prawda leży po środku i należałoby przyjąć, że w XVI wieku obszar ziem uprawnych wynosił na naszym terytorium niewiele więcej, jak połowa ogólnej powierzchni...” (cytaty za K. J. Hładyłowicz, 1932, Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku)

 

POZNAŃ | Mapa dekoracyjna | Mapa ozdobna 


MAPY POWSTAŁY NA PODSTAWIE:

Hładyłowicz K.J., 1932, Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku

Atlas Źródeł i Materiałów do Dziejów Dawnej Polski: www.atlasfontium.pl

Zobacz najnowsze mapy